• Menu

0 recente resultaten

Blog of Things: Smart Cities en de privatisering van de openbare ruimte

In Nederland en veel andere landen is er al jaren sprake van privatisering van de openbare ruimte. In Amstelveen wordt zelfs een heuse gated community naar Amerikaans voorbeeld uit de grond gestampt. Maar door de opkomst van het Internet of Things is het leven in de bubbel niet langer alleen voorbestemd voor de expats of welgestelde Nederlanders. In een poging om de utopische slimme stad vorm te geven zijn lokale bestuurders in toenemende mate bereid om vergaande concessies te doen aan de openbare ruimte. Wat zijn de gevolgen van deze ontwikkeling voor onze samenleving?

Een nieuw buzzwoord heeft zijn intrede gedaan: Het Internet of Things (IoT), oftewel het Internet der Dingen. Doordat steeds meer fysieke producten (‘dingen’) op het internet worden aangesloten zou de kwaliteit van ons leven worden verbeterd. Maar wat gebeurt er met onze privacy en veiligheid als onbekenden toegang kunnen krijgen tot onze meest basale apparaten? Dit artikel maakt onderdeel uit van een serie over het Internet of Things waarin ik in de belangrijkste uitdagingen voor onze digitale burgerrechten in kaart breng.

De smart city is hét cliché geworden van stedelijk Nederland. Een beetje stad heeft tegenwoordig op z’n minst een smart city aanpak en als het even kan een eigen Chief Technology Officer. Want: in een slimme stad zorgen technologische netwerken en oplossingen voor een versnelde duurzame economische groei. India heeft zelfs een Grote (Digitale) Sprong Voorwaarts gemaakt en stelt een budget van 15 miljard euro ter beschikking om honderd slimme steden uit de grond te stampen. Steden waarin soms niemand wil wonen omdat er wel glasvezel is, maar geen water. Zulke opzichtige pogingen om het stedelijk leven uit te besteden aan de private sector worden hier met hoongelach ontvangen, maar juist voor bewoners van steden die een langzame transitie van ‘dom’ naar ‘slim’ maken is het oppassen geblazen.

Door nieuwe technologieën wordt onze openbare ruimte namelijk steeds minder openbaar. Denk bijvoorbeeld aan de treinstations in Nederland. Zonder een OV-chipkaart op zak sta je steeds vaker voor een dichte poort. Stations die van oudsher een verbinding waren tussen twee delen van een stad worden op deze manier afgesloten. In het slechts denkbare scenario stevenen we af op een ‘capsulaire samenleving’ waarin we winkelen, wandelen en consumeren in geprivatiseerde ruimtes die alleen toegankelijk zijn met bepaalde chipkaarten. Ook ‘s lands beroemdste architect en visionair Rem Koolhaas uitte zijn zorgen over de onttrekking van technologische bubbels aan het openbare leven in de slimme stad. The Guardian nam zelfs het woord ‘sociale apartheid‘ in de mond om de uitsluiting van lagere sociale klassen in India’s slimste steden te omschrijven.

Dat brengt me tot een volgend belangrijk punt, namelijk dat smart cities in toenemende mate worden beheerd door (tech) bedrijven die hun eigen huisregels hanteren. Handig, want dat kost ons een stuk minder belastinggeld. Ten tijde van bezuinigen wordt het het voor Nederlandse gemeenten steeds aantrekkelijker om openbare ruimtes te privatiseren. omdat bedrijven op deze manier verantwoordelijk worden gemaakt voor het onderhoud. Zo zijn inmiddels 550 rotondes in Nederland ‘geadopteerd’ door bedrijven en krijgt een plein in Amsterdam straks een groene, stervormige fontein die wordt beheerd door bierfabrikant Heineken. Maar tegen welke prijs?

Geprivatiseerde ‘openbare’ ruimtes hebben veel nadelen ten opzichte van normale openbare ruimtes. Het belangrijkste nadeel is dat de regels waaraan je je dient te houden niet zijn opgesteld door volksvertegenwoordigers maar door bedrijven die geen democratische verantwoording hoeven af te leggen. Grenzen aan het gebruik van normale openbare ruimtes zijn altijd bij wet bepaald en gelden voor iedereen. Het overschrijden van deze grenzen wordt door een rechter getoetst voordat er sancties volgen. Daarentegen gelden in niet-openbare omgevingen huisregels en overtredingen worden in de praktijk vaak binnenshuis bestraft. In een winkelcentrum word je geacht te winkelen en activiteiten die niet passen binnen dat kader, zoals zwerven, hangen of folderen, worden verboden. Illustratief is het gebied rondom het stadhuis van Londen. Sinds dit gebied in de afgelopen jaren is geprivatiseerd is het niet meer toegestaan om er te protesteren of zelfs foto’s te nemen. Lokale politici hebben maar liefst acht jaar moeten onderhandelen voordat ze toestemming kregen om interviews voor hun eigen werkplek te geven.

Het fundamentele probleem met smart cities is dat ze lokale bestuurders niet eens meer voor een keuze stellen om de openbare ruimte zelf te beheren. In tijden waarin wegen, energienetwerken en waterleidingen via het internet met elkaar verbonden zijn, zijn gemeenten simpelweg te afhankelijk geworden van tech-bedrijven: ze beschikken niet over voldoende technische kennis of over de licenties om onderhoud te plegen aan de gedigitaliseerde infrastructuur van de stad. Bovendien zijn de kosten van de transitie naar een smart city zonder publiek-private samenwerking nauwelijks in te passen in de gemeentelijke begroting. Dit heeft tot gevolg dat er allerlei ondemocratische contracten worden afgesloten met bedrijven die burgers in eerste instantie zien als consumenten en niet als actoren in het publieke debat. Bewoners dreigen hiermee steeds minder invloed te krijgen op de inrichting van hun buurt.

Het lijkt er voorlopig helaas op dat veel lokale bestuurders zijn gezwicht voor de charmes van de tech-industrie. Bedrijven als IBM, Google en Samsung staan allemaal te trappelen om te experimenteren in de Urban Living Labs waarmee steden zich profileren. En geef ze eens ongelijk als je de goudmijn aan Internet of Things data ziet die in het verschiet ligt. Het behoeft vast geen monster van een praktijkvoorbeeld om te bedenken dat de slimme stad eindeloos veel mogelijkheden biedt aan bedrijven en overheden om burgers te surveilleren en af te tappen. Zo bezien wordt onze openbare ruimte in de slimme stad straks gevormd tot een interessante cocktail waarin alles privaat is maar niks privé.

 

 

Help mee en support ons

Door mijn bijdrage ondersteun ik Bits of Freedom, dat kan maandelijks of eenmalig.

Ik geef graag per maand

Ik geef graag een eenmalig bedrag