In Nederland willen we niet dat er wordt opgeroepen tot deelname aan een oorlog elders. En je zou ook denken dat als we het écht zo erg vinden en de politie het écht noodzakelijk acht om in te grijpen, dat ze dan ook alles op alles zet. Maar dat gebeurt dan weer niet.

De paginanummers in de rechte haken in de onderstaande tekst verwijzen naar de paginanummers in de op ons verzoek openbaar gemaakte documentenAlle openbaar gemaakte documenten. (108 MB)..

We zijn geneigd een autoriteit te gehoorzamen

De samenvatting van een nieuwsbericht uit de herfst: de politie doet onderzoek naar een inbraak waarbij de inbreker had aangebeld en door de bewoner binnen werd gelatenNieuwsbericht politie: man doet zich voor als agent.. Een inbreker binnen laten, waarom zou je dat doen? Nou, de man was gekleed in het uniform van een politieagent en kwam daarmee overtuigend over. Dat is niet gek: het is de basis van bekende wetenschappelijke onderzoeken als het experiment van MilgramTweederde van proefpersonen is dusdanig gevoelig voor autoriteit dat zij een medemens konden doden.. De mens is van nature geneigd te gehoorzamen aan wat wordt ervaren als legitiem gezag, zelfs als dit ingaat tegen het eigen geweten.

De politie in ons land heeft bijzondere bevoegdheden. Ze mag dingen die jij en ik niet mogen. Zo heeft ze het monopolie op geweld, mag ze iemands woning doorzoeken en mag ze ook informatie op het internet ontoegankelijk laten maken. Maar juist omdat die bevoegdheden zo ingrijpen op onze vrijheid heeft de wetgever allerlei waarborgen aan die bevoegdheden gekoppeld. De bevoegdheid mag niet worden ingezet als niet aan die voorwaarden is voldaan. Sommige bevoegdheden mogen alleen in specifieke situaties worden ingezet. Andere bevoegdheden pas na toestemming van een rechter. De voorwaarden zorgen er onder andere voor dat de politie geen misbruik van haar bevoegdheden kan maken. Hoe heftiger de bevoegdheid, des te zwaarder de waarborgen.

Die waarborgen zorgen er ook voor dat de politie gedwongen wordt om alle belangen goed af te wegen. In 2011 zei de ministerBeantwoording Kamervragen over het opvragen van IP-adressen door politie. van Veiligheid en Justitie over het gebruik van de bevoegdheid tot vorderen van gegevens: “De verantwoordelijkheid voor het maken van een juiste belangenafweging ligt bij de vorderende instantie en niet bij de derde. Dit houdt tevens in dat het personen of instanties […] niet vrij staat een eigen afweging te maken […].” Hij concludeert dat “een verzoek tot vrijwillige verstrekking niet tot de mogelijkheden behoort: opsporingsambtenaren moeten van de [bevoegdheid] gebruik maken.” Een belangrijk uitgangspunt van onze rechtsstaat dus.

Beschermen van rechtstaat door hem af te breken

Inmiddels zijn we vijf jaar verder. Het kabinet lanceerde in 2014 een actieprogrammaIn het actieprogramma staan tal van maatregelen om Jihadisme aan te pakken. voor het “beschermen van onze democratie en rechtstaat”. Ironisch genoeg ondermijnen sommige van de voorgestelde maatregelen die rechtstaat juist. Zo dwingt een van de maatregelen de politie tot het oprichten van “een specialistisch team” dat internetbedrijven wijst op “mogelijk strafbare uitingen” en hen vraagt om die informatie te verwijderen.

Uit de, op ons verzoek openbaar gemaakte, documenten blijkt dat dat team van “vragen in plaats van vorderen” haar kerntaak gemaakt heeft. Het doel is het “schonen van internet” door mogelijk strafbare jihadistische teksten, plaatjes en video’s te verwijderen. [p. 476, 480] De politie beperkt zichzelf tot het soort uitlatingen waarop een maximale gevangenisstraf van vier jaar of meer staat: opruiing en het werven voor de gewapende strijd. [p. 481] In de woorden van de politie: “zo worden moeilijke afwegingen omtrent discriminatie, haat zaaien en belediging vermeden.” [p. 458] In onze woorden: de kans op gedoe is kleiner. Als de aanbieder het verzoek negeert of weigert, kan een strafrechtelijke procedure in gang worden gezet “om de content onder dwang te laten verwijderen”. [p. 482]

Als echt strafbaar, dan moet politie toch optreden?

En dat is dan natuurlijk weer dubieus. Als zo’n filmpje écht strafbaar is en als het écht belangrijk is dat dat filmpje wordt weggehaald, dan is het toch onbegrijpelijk dat de politie dat niet altijd gewoon afdwingt. Wat zegt dat over de kwaliteit van het oorspronkelijke verzoek? Of over de noodzaak om die informatie te verwijderen? Twijfelt de politie over de strafbaarheid van de informatie? Zou zo’n vordering voor een rechter-commissaris geen stand houden? Of is het gewoon teveel werk? Maar de betere vraag: als die informatie toch verwijderd moet worden, waarom dat dan niet meteen vorderen – dan heeft de aanbieder ook geen keuze. Bovendien zou dat in lijn zijn met het eerdere beleid.

En wat als strafbaarheid eigenlijk niet eens helder is?

En dat die twijfels over zorgvuldigheid gerechtvaardigd zijn blijkt ook wel uit één van de vragen-die-eigenlijk-gevorderd-had-moeten-worden van de politie eerder dit jaar. Het aangeschreven internetbedrijf antwoordde met een verzoek om nadere motivering: welk deel van de video is strafbaar op grond van welke wet en waarom precies? [p. 421] Blijkbaar was het niet meteen glashelder dat het om strafbare informatie ging. Wat ook opvalt: het verzoek begint met de vaststelling dat het politie informatie gevonden heeft “die mogelijk de bedoeling heeft op te ruien en/of te werven voor de gewapende strijd.” [p. 419] Waarom: “mogelijk”? Blijkbaar is de strafbaarheid niet evident. En hoewel de motiveringen in de verzoeken grotendeels zijn gecensureerd, zijn de voorbeeldzinnen bijzonder algemeen [p. 334] en doen geen recht aan de complexiteit. [p. 327]

Onze vordering: bescherm de rechtstaat

Kortom, het zou minister Van der Steur sieren als hij het actieprogramma inhoudelijk passend maakt met de doelstelling: het beschermen van onze democratie en rechtstaat. Dat kun je niet bereiken door dat af te breken. Als de politie gewoon netjes van haar bevoegdheden gebruik maakt, dan hoeft zij ook geen “moeilijke afwegingen” te maken. Dan hebben internet­bedrijven gewoon te luisteren. En nog een voordeel: alle waarborgen rondom die bevoegdheid worden in acht genomen. Dát is de beste manier om onze vrijheid te beschermen.

En dat is wat wij vorderen.